۱ـ هیجرەت فێری کردم کە متمانەکردن بە خودا دژی بەکارهێنانی ئامرازەکان نییە. بەڵکوو گرنگترین هەنگاوەکانی متمانە بەکارهێنانی کەرەستە و ئامێرەکانە. ئەمەش لە ڕۆیشتنی شەوانەی پێغەمبەرﷺو هاوڕێ دڵسۆزەکەی و خۆحەشاردانی ڕۆژانە لە ئەشکەوتەکەدا بەڕوونی دیارە.
۲ـ کۆچکردن فێری کردم کە کۆتایی بێوێنە لە مرۆڤی خواپەرەست و دڵسۆز و ڕاستگۆ دێتە ئارا. ئەگەر درۆ شەڕیش بکات، دواجار شکستی پێدەهێنرێت. سەرکەوتن تەنیا شکستپێهێنانی دوژمن و توڕەبوون نییە لە بەرامبەر ڕق و کینە؛ بەڵکوو مانەوە و خۆڕاگرییە لەسەر ڕاست و بەکارهێنانی بنەماکانی سەرکەوتن وەک: مەسعەب ڕەزای خوای لێ بێت کە تەسلیمی داواکارییەکان نەبوو و هەمزە ڕەزای مامی خۆشەویست کە لە دین لای نەدا و ەڵکوو بە خۆڕاگرییان تا شەهید بوون سەرکەوتنیان بەدەستهێنا. پێشەنگیان لە کۆڵنەدان پێغەمبەر ﷺ بوو، کاتێک وتی: ئەی مامی ئازیزم ئەگەر خۆر بخەیتە دەستی ڕاستم و مانگ بخەیتە دەستی چەپم، ئەوە ناکەم تا دەستبەرداری دینی خودا نەبم، تەنانەت ئەگەر خودا سەرکەوتووم بکات یان بەم شێوەیە بکوژرێم. (ژیاننامەی ئیبن هیشام)
۳ـ کۆچکردن فێری کردم کە دڵسۆزی بنەمای هەموو کردەوە و کارێکە. هەر کەسێک بەدوای ناوبانگ یان شتە ماددیی یان گەیشتن بە دونیا لەسەر ڕێگای بانگەواز، بەڕاستی ڕێگایەکی هەڵەی ڕۆشتووە. ئەگەر پێغەمبەرﷺپەیڕەوی ئەم ئامانجە بکردایە هەرگیز زێدی خۆی بەجێ نەدەهێشت یان لە ماڵەوە دوور نەدەکەوتەوە، بۆیە ئیخلاس بکە بە ئامانج و دروشمی خۆت تا دونیا و قیامەت بۆت بێت.
4- کۆچ فێری کردم کە میانەڕەوی بنەمای هەموو ڕەوشت و کاری موسڵمانانە. مرۆڤ له کاتی لاوازی و بێ‌توانایی و لووتبەرزی دادپەروەری و میانەڕەوی نییە، کاتێک پێغەمبەرﷺ لە شار و نیشتمانەکەی دەرکرا بەهۆی دینەوە، وتی: ئەی مەککە، دەزانم کە تۆ باشترین خاکی لای خودا، و ئەگەر گەلەکەت منی دەرنەکردبا، هەرگیز تۆم بەتەنها بەجێ نەدەهێشت. دواجار دوای هەشت ساڵ لە کاتی فەتحکردندا، بە خۆبەزلزانین و بە سپاسەوە گەڕایەوە بۆ مەککە.
۵ـ کۆچ فێری کردم کە خوای گەورە بانگهێشتکراوان دەپارێزێت، ئەم پاراستنە تەنها بۆ جەستە و ڕوح نییە، بەڵکوو بەرزترین پاراستنی ئایینە. هەر کەسێک لە پێناو خودا کۆچ بکات خودا دینەکەی دەپارێزێت. ئەم بابەتە بە ڕوونی لە ژیانی سەحابی بەڕێز: سۆهەیب، بیلال، عەممار و ئەبووسەلمە دەردەکەوێ.
٦- کۆچ فێری کردم کە متمانە لە لوتکەی سەختیدا بەدەست دێت، کاتێک ئەبووبەکر سددیق خوا لێی ڕازی بێت خۆی تەسلیمی هاوڕێ گەورەکەی (پێغەمبەر) کرد لە سەفەرێکدا کە پڕ بوو لە مەترسی. چۆن متمانەی پێ نەکات، لە کاتێکدا هاوڕێکەی پێغەمبەر ﷺ ڕاستگۆ و متمانەپێکراو و جێی متمانەیە. ئەبووبەکر چ وەڵامێکی نایابی دایەوە کاتێک لە سەفەری کۆچیدا لێی پرسی کێ لەگەڵتە؟ وتی: ئەم پیاوە ڕێگام فێر دەکات. (بوخاری)
٧- کۆچکردن فێری کردم کە سەرکەوتن لەگەڵ سەبردا دێت. مرۆڤی بەپەلە و بێ ئومێد هەرگیز سەر ناکەوێت. ئەمەش کاتێکە کە پێغەمبەر ﷺ بە خوباب و براکانی کە دەیانویست زوو سەرکەوتن بەدەست بهێنن فەرمووی: سوێند بە خوا ئەم کارە دواجار بە خۆشی کۆتایی دێت، تا ئەو ڕادەیەی کە سوار چاکێک لە سەنعاوە دەچێتە حەزەرمووت و هیچ ترسێکی لە کەسی نییە، جگە لە خودا یان ترسی ئەوەی مەڕەکانی بکەونە نێچیری گورگەوە، بەڵام ئێوە پەلە دەکەن. (بوخاری)
٨ ــ هیجرە فێری کردم هەر کەسێک لە پێناو خودا شتێک بەجێبهێڵێت، خودا لە بەرامبەردا شتێکی باشتری پێدەبەخشێت. کاتێک هاوەڵان لە پێناوی خودادا باشترین خاکی (مەککە)یان بەجێهێشت، خودا دونیای بۆ کردەوە و لە باشترین و پڕ بەرەکەتترین خاکدا نیشتەجێیانی کرد و شار و گوندی دڵگیری بۆ دروست کردن.
٩- کۆچ فێری کردم کە ژن بەشێکی جیانەکراوەی پیاوە. پیاو بە تەنیا ناتوانێت شارستانیەتێک بنیات بنێت و وەک چۆن ژن ناتوانێت بە تەنیا پێش بکەوێت، بۆیە ناوی ژنانی وەک ئەسما و سوومییە و نووسەیبە لە سەفەری لەدایکبوون و کۆچدا ئەبەدی دەمێننەوە.
١٠- کۆچ فێری کردم کە سەرکەوتن تەنها بۆ خۆبەخشی گەنجان و حیکمەتی پیرەکان نییە، بۆیە وانەکە پەیوەستە بە چارەنووس و ئەگەر و بەردەوامەکانەوە، ئەوەی حەزرەتی عەلی ڕەزای خوای لێ بێت کردوویەتی کەمتر نەبوو لەوەی حەزرەتی ئەبووبەکر خوا لێی ڕازی بێت کردوویەتی. عەلی ڕەزای خوای لێ بێت بەهۆی گەنجییەوە دەستبەرداری قوربانیدان و سوارچاکییەکەی نەبوو، ئەوبوبەکریش بەهۆی پیرییەوە خۆی لە بوونی لەگەڵ هاوڕێکەی (پێغەمبەر) نەگرت، بەڵکوو خۆبەختکردنیان نیشاندا کە وەک قەدەر و ئەگەر و نەگۆڕ مایەوە.
۱۱- کۆچ فێری کردم کە ئامۆژگاری و ڕێنمایی پەیوەست نییە بە شارستانییەت و پێشکەوتنەوە، بەڵکوو ئەوە پێشکەوتن و هەوڵە کە پێویستی بە هەوڵ و پلان و بیرکردنەوە هەیە. ناردنی پێغەمبەرٍﷺ ڕێگر نەبوو لە پلاندانان و پلاندانانی هاوەڵان؛ بەڵکوو لە کاتی کۆچکردندا ئەبووبەکر وەک یاریدەدەر و عەلی وەک جێنشینێکی دڵسۆز و ئەسما وەک: نانخواردن و براکەی وەک پێغەمبەر و ئیبن عەریق وەک ڕێبەرێک هەڵبژێردرا.
١٢- کۆچ فێری کردم کە دونیا قۆناغێکە و هەموو کاتێک مەرجی تایبەتی خۆی هەیە و هەموو کەسێک بۆ هەموو کارێک گونجاو نییە. هەرکەسێک بیەوێت کارێکی گەورە و کراوە بکات، حەزرەتی عومەر فاروق (خوا لێی ڕازی بێت) نموونەیەکی باشە بۆی، وە هەر کەسێک بیەوێت کارێکی نهێنی بکات، ئەوا باقی هاوەڵانیش دەبێتە سەرقاڵکردن بۆی، و هەر کەسێک بیەوێت قوربانی بدات، ئاڵای ئەبی تالیب نموونەیە بۆی، و هەر کەسێک بیەوێت لە ڕێگەی سامانەکەیەوە لە خوای گەورە نزیک بێتەوە، ئەوا ئەبووبەکری لە بیر بێت. لێبوردن و ئینکاری مەکە، و خۆت بخەرە سەر ڕێگای تەقوا و نەک لەسەر ڕێگای ئارەزوو و ئیحراجی دونیا.
١٣- هیجرە فێری کردم کە سەرکردەیەکی شایستە کاتێک بەتەنها هەڵسوکەوت دەکات مافی سەرکردایەتیکردنی نییە و هەرکەسێک بەتەنها سەرکردایەتی بکات بەتەنها دەژی و بەتەنها دەمرێت. هاوڕێیەتی بۆ سەرکردە پێویستە. ئەگەر پێویست بە هاوەڵایەتی نەما ئەوا پێغەمبەر ٍﷺ دەبوو، بەڵام لە قورئاندا پێغەمبەر ٍﷺ بە هاوەڵەکەی ئەبوبەکر دەڵێت: خەمت نەبێت، چونکە خودا لەگەڵمانە. (تەوبە/40)
۱۴- کۆچکردن فێری کردم کە چاکە لەوەدایە کە خودا بۆتی دێنێتە کایە نەک ئەوەی بەندە ئاواتخوازی بێت. هەندێک جار خودا ئەوەی ئارەزووی دەکەیت لێت دەسەنێتەوە، چونکە خودا لەوە باشتری بۆ تۆ دەوێت. ئەبووبەکر ویستی بەتەنها کۆچ بکات، بەڵام خودا ویستی هاوەڵێکی بۆ هەڵبژێرێت کە هاوتای نەبوو. لە تەبارەنیەوە دەگێڕدرێتەوە کە ئەبوبەکر داوای مۆڵەتی لە پێغەمبەرٍﷺ کردووە بۆ کۆچکردن. پێغەمبەر ٍﷺفەرموویەتی پەلە مەکەن هیوادارم خوای گەورە دۆستێکی باشتان بۆ هەڵبژێرێت. سەیر نییە کە ئەبووبەکر بە بیستنی ئەمە لە خۆشیدا هاواری کرد و پێغەمبەری خواٍﷺ فەرموویەتی: ئەی عائیشە سوێند بە خوا تا ئەمڕۆ هیچ کەسێکم نەبینیوە لە خۆشیەوە هاوار بکات، تا ئەبووبەکر لە خۆشی هاوار بکات.
١٥- کۆچکردن فێری کردم کە ماڵی بانگهێشتکەر یەکەم شوێنی قارەمانبوونییەتی، چونکە باوەڕی بە بیرکردنەوەکانی هەیە و بەرگری و پشتگیری لە پلانەکەی دەکات، هەروەها ماڵی ئەبوبەکر چەندە جوانە؛ باوک وەک هاوەڵ، کچ وەک خۆراک هێن و کوڕ وەک هەواڵ هێن؛ خانوویەکی لەو جۆرە تا ڕادەیەک گەورە و جوانە.
۱۶ــ کۆچکردن فێری کردم کە سەختییەکان باشترین پیاوەکان دروست دەکەن؛ پیاوانی ئەرقەم ماڵی کوڕی ئەبی ئەرقەم و شەعبی ئەبی تالیب و بەیعەتی عەقەبە یەکەم و دووەم هەمان پیاوی کۆچکردن بوون، بانگەواز و حوکمیان دەکرد کە ئەگەر گەمارۆدانی شەبی ئەبی تالیب نەبوایە کەس بەدوای بەهەشتدا نەدەگەڕا. چ سەختییەکیان بەسەر عەمار و بیلال و خەبابدا هێنا، کە دواجار وایکرد بەهێز و سەرسوڕهێنەر بن. ئەگەر لە سۆمایە بپرسیت وەڵام دەداتەوە کە چۆن ناوی لێنراوە وەک یەکەم شەهیدی ئیسلام.
١٧- کۆچکردن فێری کردم کە پیاوان بانگهێشتی بەرپرسانی سیاسی و حکومی ناکەن، بەڵام لە هەریەکەیان خێرێکی هەیە. ئەبووزەر ڕاستگۆترین زمانی هەبوو و یەکێک بوو لە کۆچبەرە یەکەمەکان، بەڵام دەسەڵاتی حوکمڕانی نەبوو، هەرچەندە یەکێک بوو لە کەسە دیار و باڵاکان. بۆیە زۆر عیبادەت و پێشەنگایەتی لە بانگەوازدا بەڵگە نییە لەسەر شیاوی پێشەنگی ئومەت.
١٨- هیجرە فێری کردم کە دڵ و ئەندام و گەوهەر هەریەکەیان کرداری تایبەت بە خۆیان هەیە؛ کردەوەکانی دڵ بریتین لە عیبادەت و متمانە و متمانە و دڵنیایی و خۆشەویستی و دۆستایەتی و کرداری ئەندام و گەوهەرەکان نوێژ و خۆنەویست و هەوڵدان و جیهاد و لێخۆشبوونە، بۆیە خۆت لەم و ئەو بێبەش مەکە.
١٩- هیجرە فێری کردم برایەتی بە مانای خواردنی موڵکی برا بە شمشێری خۆبەزلزانین نییە. مرۆڤ لە سەروەت و سامانەکەی باڵاترە. لە ڕیوایەتی بوخاریدا باس لەوە کراوە کە ئەبوبەکر فەرموویەتی: ئەی پێغەمبەری خودا ٍﷺ دوو وشترم ئامادە کردووە بۆ ئەوەی بچن، یەکێکیان وەربگرن. بزانە پێغەمبەر ٍﷺچۆن ویستی باجی حوشترەکە بدات، بەڵام ئەبووبەکر نە وەک دیاری و نە وەک خۆبەخش وەری نەگرت، هەرچی بە پێویستی زانی، دابینی کرد.
٢٠- کۆچ فێری کردم کە خاکی بانگهێشتکەر ئەو شوێنەیە کە خودا دڵی بۆ دەکاتەوە و هیچ سنوور و بەربەستێکی نییە. ئەگەر شوێنێک تەنگ و دژوار بوو بۆ داواکارێک، ئەوا بە دوای شوێنێکی تردا دەگەڕێت لە سەر زەویدا بۆ پەرستنی خودا، خودای گەورە دەفەرموێت: "هەر کەسێک لەسەر زەوی کۆچ بکات، زۆر شتی باش بەدەست دەهێنێت، هەرکەسێک ماڵی خۆی بەجێبهێڵێت و بە ویستی خودا و لە پێناوی خودا و پێغەمبەردا کۆچ بکات، ئەوا بمرێت، بەڕاستی
پاداشتەکەی لای خودای مەزنی گەورەیە". (نیسا/100)
بۆچوونه‌کان